Na današnji dan 23. maja 1992. godine, Kalesija je postala prvi oslobođeni grad u Bosni i Hercegovini. Agresija na Kalesiju je započeta 2. maja 1992. godine, kada su neprijateljske snage napala Jelovo Brdo i Gojčin.

Pored njih, također je granatiran i Prnjavor, dok je istovremeno počeo napad i na Kalesiju Centar od strane neprijateljskih snajperista.  Hajvazima je agresor uspio ovladiti tri dana kasnije kada je zahvaljujući zločinima i pljačkama, produžio okupaciju i uspio ovladati selima: Hajvazi, Mahala, Bulatovci, Hemlijaši i Memići.

Nakon okupiranja navedenih sela, Kalesija se također našla na spisku, kada je 11. maja okupirana a potom proglašena ”sprskim gradom”, a za predsjednika iste ”srpske opštine Kalesija” postavljen je Petar Janković iz Dubnice, koji je javno, putem medija proglasio ”konačno oslobađanje srspke opštine Kalesija”.

Aktivne pripreme za oslobađanje teritorije Kalesije, započele su 15. maja 1992. godine i trajale su sve do 23. maja kada su konačno i realizovane. Za aktivna borbena dejstva, planirane su jedinice Rejonskog Štaba TO Kalesija, zatim jedinice 2. bataljona Rainci Gornji, a po dolasku na teritoriju općine Kalesija i jedinice Okružnog štaba TO Tuzla.

Dana 18. Maja, sve komande i jedinice TO Kalesije dobile su Naredbu za prelazak iz odbrambenih u oslobodilačka borbena dejstva. Akcija oslobađanja Kalesije započela je u 04:00 sata 23. maja 1992. godine.

Pored snažnog neprijatelja i njihovog neselektivnog dejstva po naseljenim mjestima, oslobodilačke jedinice su 23. maja krenule u ofanzivna dejstva za oslobađanje Prnjavora, Kalesije i Dubnice. Prnjavor je oslobođen oko 17 sati, što je kod druge strane izazvalo paniku i nesigurnost  a potom i bježanje. Kalesijski borci su to iskoristili kako bi produžili borbu i u kasnim večernjim satima konačno oslobodili Kalesiju, nakon čega je postala prvi oslobođeni grad u Bosni i Hercegovini.

Narednih dana kalesijski oslobodioci su ušli u Dubnicu,  Zolje i Jajiće. Kalesija Gornja je oslobođena 28. maja a potom i Brda. Polovinom juna oslobođeni su i Brezik, Memići, Bulatovci i Mahala.

Prilikom potpisivanja Dejtonskog sporazuma, 21. novembra 1995. godine, ratna linija razgraničenja bila je na pravcu: Pandurica – Brezik – Grabik – rijeka Bukovica – tkzv. plavi most na magistralnom putu – pruga – područje ispod „Unis-Tok-a“.

Svakodnevna granatiranja, ubijanja i razaranja koja su se dogodila naredne četiri godine, potpuno su izmijenili sliku Kalesije. U ratu je na području kalesijske općine poginulo 107 civila, među kojima je bilo i djece. Živote je izgubilo i 286 boraca Armije Bosne i Hercegovine. Uništeni su industrijski i drugi privredni objekti, većina vjerskih objekata na općini su oštećenja ili su ”sravnjeni sa zemljom”.

Svaki objekat u centru Kalesije bio je manje ili više devastiran, popaljena su i uništena mnoga sela istočnog dijeta kalesijske općine, a stanovništvo je pobijeno, prognano, izbjeglo ili raseljeno.

Dejtonskim sporazumom 1995. godine, ”predratna” općina Kalesija podijeljena je na dva dijela, između dva entiteta. Od dijela koji je pripao Republici Srpskoj, formirana je nova opština Osmaci.

Danas, 23 godine poslije, u Kalesiji, 23. maja 2015. godine, dan oslobođenja Kalesije obilježen je bogatim kulturno-zabavnim programom. Sve je kao i prije, stari objekti su obnovljeni, vraćen im je njihov sjaj, pred kućama se ponovo vide lijepa i nasmijana lica, a ulicama se šeće omladina prkoseći vremenu i zločinima koji su počinjeni. Starije generacije su nastavile živjeti, nadaju se da će nekada rane prestati boljeti i da se ratna dešavanja neće zaboraviti.

Aldina Subašić